اگر راديوتراپي مي‌شويد...

اگر ما در مورد بيماري خود و يا روند درمان آن اطلاعاتي داشته باشيم به راحتي قادريم بر ترس‌هاي دروني‌مان غلبه کنيم. آن وقت است که تفاوتي نمي‌کند نام بيماري چه باشد؛ گلودرد يا آنفلوآنزا يا سرطان. در کنار نام سرطان، ترس از ناشناخته‌هايي چون شيمي‌درماني و راديوتراپي وجود دارد. به خصوص اگر فرد مبتلا، فرزند شما باشد علاوه بر ترس از تغييرات جسمي او در حين درمان، با کوهي از سوالات بي‌پاسخ مواجه مي‌شويد. بنابراين توصيه مي‌کنيم گفتگوي ما را با دکتر بهرام مفيد، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي بخوانيد.

آقاي دکتر! شما به‌عنوان عضو هيات علمي دانشگاه و متخصص انکولوژي‌راديوتراپي خيلي رک به ما بگوييد آيا پرتودرماني يا راديوتراپي، يک درمان براي سرطان محسوب مي‌شود؟
 

سوال خوبي است. اصل اساسي در پرتودرماني، وارد کردن حداکثر آسيب به تومور براي نابود کردنش و حداقل آسيب به بافت‌هاي طبيعي است. اين کار با هدايت پرتوهاي تابشي به تومور از جهات مختلف انجام مي‌گيرد تا دوز داده شده به تومور به بيشترين حد برسد. از آنجا که بافت‌هاي طبيعي و سالم اطراف تومور مختلف‌اند و برخي به تابش‌ حساس‌ترند، هنگام طرح‌ريزي درمان، به اين مساله توجه داريم و سعي مي‌کنيم حداقل دوز به اعضاي مجاور برسد. در راديوتراپي براي از بين بردن و ممانعت از رشد سلولي تومور، از تشعشعات يونيزه استفاده مي‌کنيم. ما از دو نوع اشعه يونيزه يعني پرتوهاي الکترومغناطيسي (اشعه X و گاما) و ذرات يونيزه (الکترون‌ها، پروتون‌ها، نوترون‌ها و ذرات آلفا) براي درمان بافت تومورال استفاده مي‌کنيم. تشعشعات يونيزه رشته‌هاي مارپيچ DNA رادر هم مي‌شکند و به مرگ سلول منجر مي‌شود. سلول‌ها در دوراني که تقسيمات ميتوز يا سنتز DNA دارند بيش از هر زماني نسبت به اثرات مخرب راديوتراپي آسيب مي‌بينند (مي‌دانيد همه سلول‌هاي بدن ما همواره در حال تقسيم و زندگي‌اند).
با اين مقدمه مي‌توانم بگويم راديوتراپي گاهي درمان اصلي يک سرطان محسوب مي‌شود، مثل درمان تومورهاي بيضه، پروستات، لنفوم‌ها و گاهي به عنوان درمان تکميلي، مثلا همراه جراحي يا شيمي‌درماني است مثل درمان تومورهاي معده، کولون، رکتوم و مغز و گاهي هم تنها نقش تسکين‌دهنده را ايفا مي‌کند، مثل بيماري که تومورش متاستاز (دست‌اندازي تومور به جاهاي ديگر بدن) داده و درد استخواني دارد. ما با راديوتراپي کمک مي‌کنيم دردش کاسته شود و کيفيت زندگي‌اش بهبود يابد.

يعني در طول مدت درمان، همان‌طور که سلول‌هاي تومور تحت تاثير اين اشعه، آسيب مي‌بينند سلول‌هاي سالم، به خصوص بافت‌هايي چون مغز استخوان يا دستگاه جنسي که تکثير فراوان دارند هم در خطرند؟
 

بله، ولي ما در طرح درماني‌مان با استفاده از شيلدهاي سربي محافظ اعضاي حساس مثل تيروييد، کليه، غدد جنسي را مي‌پوشانيم. به علاوه ما اشعه را درست و هدايت شده به تومور مي‌فرستيم اما به هر حال عوارض عمومي راديوتراپي مثل ضعف، خستگي، سردرد، تهوع، استفراغ، بي‌اشتهايي و آسيب به مخاط و دهان و گلو و پوست و يا تغييرات حس چشايي، خشکي دهان هم ايجاد مي‌شود. همه اينها که نام بردم بستگي به موضع تحت درمان دارد و يک باره همگي در افراد رخ نمي‌دهد. يک خبر خوب آنکه، اين علايم به خاطر شکسته شدن سريع سلول‌ها در منطقه تحت راديوتراپي است و به‌طور موقت بوده و بعد از پايان درمان از بين مي‌روند.

افرادي که راديوتراپي مي‌شوند اغلب ضايعات پوستي دارند که به خاطر برخورد اشعه با پوست، قرمزي و التهاب و يا گاهي ورم پوست به وجود مي‌آيد. توصيه شما چيست؟
 

بله. اين علامت خيلي شايع است و به خصوص در افرادي که روزانه درمان دارند و داراي پوست لطيف هستند، شديدتر است اما احتياج به هيچ نوع درماني ندارد. اين عارضه 10 روز پس از درمان شروع مي‌شود که نيازمند مراقبت‌هاي خاصي است.

بعد از پايان درمان چه‌طور؟
 

اولا که از آب شير به صورت ولرم براي شستشو استفاده کنند و از دوش دستي در محل‌هاي تحت درمان استفاده نشود چون آب فشار دارد و آسيب مي‌زند. پوست را با صابون‌هاي ملايم، ترجيحا صابون بچه بدون عطر آهسته شستشو دهند و از کشيدن ليف يا کيسه در محل تحت درمان تا يک ماه بپرهيزند. بعد از حمام، يک حوله لطيف برداشته و بدون آنکه روي پوست بکشند، آن را گذاشته و بردارند. اگر هم پوست صورت يا دست در محل درمان قرار داشته بايد کرم ضدآفتاب با SPF بالاي 15 استفاده کنند. يک‌سري توصيه هم به بيماراني که تحت درمان راديوتراپي سر و گردن مي‌باشند دارم. بهداشت دهان و دندان را رعايت کنيد. بعد از صرف هر وعده غذا دندان‌هاي خود را به مدت پنج دقيقه با مسواک نرم و خميردندان با فلورايد بالا بشوييد. جهت شستشوي دهان از محلول جوش‌شيرين يا آب‌نمک استفاده کنيد. تغيير حس چشايي به صورت احساس مزه تلخ در دهان ديده مي‌شود که بيشتر اوقات بعد از اتمام درمان برگشت‌پذير است. براي شما غذاهاي سرد مثل ماهي، مرغ و پنير اکثرا به گوشت ترجيح داده مي‌شود. استفاده از بخور هنگام خواب باعث آرامش بيماران مي‌شود و از خشکي دهان جلوگيري مي‌کند. بعضي از بيماران در طول درمان گلو به طور موقت ممکن است صدايشان را از دست بدهند که پس از اتمام دوره درمان برطرف خواهد شد. بعضي از بيماران ممکن است حدودا در نيمه‌هاي درمان دچار درد دهان و گلو شوند که در صورت بروز هر نوع زخم يا درد نيم ساعت قبل از غذا و يا موقع خوابيدن بهتر است با محلول ديفن‌هيدرامين دهان را شستشو داده و غرغره کنيد و بيرون بريزيد.

نقش ذهنيت مثبت بيماران شما چه تاثيري در بهبودي آنها دارد؟
 

بسيار مهم است. من همواره توصيه دارم از تلقين‌هاي مثبت استفاده کنند و به عنوان مثال مي‌گويم جايي بنويسند يا قبل از آمدن براي جلسه پرتودرماني با خود بگويند «من به سوي سلامتي قدم برمي‌دارم» يا «من مي‌توانم بر بيماري‌ام غلبه کنم» و اين واقعا موثر است.

مراقبت از پوست بعد از راديوتراپي
 

لباس‌هاي گره‌دار و سفت در محل درمان مثل کمربند، بند جوراب يا کش سفت که منجر به فشار روي پوست مي‌شود، نپوشند. لباس‌هاي خود را با محلول‌هاي قوي مثل وايتکس شستشو ندهند و حتما آن را دو بار آبکشي کنند. تا حد امکان پوست را در محل‌هايي که چين دارد تحت معرض هوا قرار دهند و از پارچه‌هاي سبک و نخي استفاده کنند. دقت کنند آن قسمت از پوست که تحت درمان است نبايد در معرض نور مستقيم خورشيد باشد و بايد با کلاه لبه‌دار پهن يا دستکش محافظت شود. پوست منطقه درمان را در معرض هواي سرد يا کيسه‌هاي آب گرم يا سرد قرار ندهند و حتي در طول مدت درمان جدا از شستن پوست خودداري کنند. شنا در آب‌هاي کلردار يا نمک‌دار ممنوع است. از عطر و پودر يا مام ضدعرق، کرم يا لوسيون در محل درمان استفاده نشود و در يک کلام تا حد امکان با پوست خود کاري نداشته باشند. حتي بدون اطلاع پزشک آن محل را پانسمان يا بانداژ نکنند.
منبع:www.salamat.com
/ج